trefwoord: gevangen landschap
Locatie: Landsmeerderdijk, Kadoelen Bezocht: 29-07-2017 en 01-06-2019
In Amsterdam-Noord, hemelsbreed 4 km vanaf het Centraal Station, ligt nog zo’n bijzonder stukje Nederland: de Wilmkebreekpolder. Gelegen in de wijk Kadoelen en ingeklemd tussen de Molenwijk, Tuindorp-Oostzaan en Banne Buiksloot.
Vanaf de Landsmeerderdijk is goed te zien hoe het gebied is omgeven door de huizen langs de dijk, de Stoombootweg en de Kadoelenweg. Twee hoofdsloten vormen een assenkruis, een kenmerk van de hortus conclusus. De polder is ‘ommuurd’ door lintbebouwing (Kadoelenweg). Bij de bosjes stond vroeger een molen, nu een gemaal (zie foto oostzijde).
De Landsmeerderdijk en de Wilmkebreek zijn onderdeel van de Noorder IJ- en Zeedijk of Waterlandse Zeedijk, een provinciaal monument. De dijk werd in de 12e eeuw aangelegd langs de oever van een oude zeearm, het Oer-IJ. Ca. 2500 v.Chr. mondde dit Oer-IJ uit bij het huidige Castricum. Iets voorbij Castricum ligt Egmond aan Zee. Je zou het niet zeggen, maar Egmond en Kadoelen maken deel uit van hetzelfde getijdenlandschap waaruit Noord-Holland is gevormd. Bij Egmond aan Zee ontwikkelde zich in de duinen het zeedorpenlandschap. Kadoelen daartegenover grensde aan een uitgestrekt moerassig veengebied: Waterland (incl. de Zaanstreek). Het veen was er wel 7 meter dik! Ontwatering en turfwinning vanaf de 10e eeuw veroorzaakten echter grote bodemdaling.
De Waterlandse Zeedijk moest het gebied beschermen tegen overstromingen, zowel door het Oer-IJ als door de net onstane Zuiderzee. Maar Waterland bleef een drassig gebied waar akkerbouw niet mogelijk was. De naam Kadoelen zegt het al: ‘quaad dolen’ betekent ‘slecht begaanbaar’. Na een dijkdoorbraak in 1404 bleef een meertje (braak, kolk) achter: de Wilmkebreek. Die naam verwijst naar Graaf Willem VI van Holland. Hij zorgde voor herstel van de dijk in 1410. Tussen 1633-1636 werd de Wilmkebreek drooggelegd.
Er zijn ook hedendaagse bedreigingen. Het uitzicht aan de zuidrand van de polder (foto zuidzijde) is alweer verleden tijd: daar verrees tussen 2017-2019 een nieuwbouwwijkje. En het eeuwenoude Café Kadoelen (1631), nu een horecamonument, ontsnapte maar net aan de ondergang. De nieuwe eigenaar liet het pand begin 2019 al gedeeltelijk slopen, maar moest daarmee stoppen. Het is nog steeds een bouwval en toekomstplannen zijn nog niet duidelijk. Het uitzicht vanaf de Landsmeerderdijk verraadt weinig van die woelige actualiteit. In de verte grazen wat schapen, bij een van de hoofdsloten staat een gezelschap reigers. Aben en De Wit noemen het in hun boek De omsloten tuin een ‘gevangen landschap’, waarin elementen van de hortus conclusus zijn te herkennen https://www.wilmkebreek.nl/).
[Tekst + albumfoto’s gepubliceerd op 11 mei 2020; extra foto’s zijn later toegevoegd]
Albumfoto’s
Extra foto’s
.